Koersvast scherp aan de wind
Gemeenten staan aan de lat, maar de financiële bijdragen vanuit het Rijk blijven onzeker. Dit maakt het begroten lastig en maakt dat we ons in ander weer gaan begeven. Desondanks kan Ede toch verder investeren in haar ambities door onze positieve financiële uitgangspositie. Met deze programmabegroting investeren we verder in het Ede van nu én het Ede van de toekomst. We investeren in de kwaliteitsslag die past bij een groter groeiende gemeente.
In dit inleidend hoofdstuk van de begroting leggen we uit welke financiële uitgangspunten we hebben gehanteerd om tot deze begroting te komen. Ook nemen we u kort mee langs de relevante ontwikkelingen die spelen binnen het sociaal domein, het ruimtelijk domein en het bestuur en de organisatie van onze gemeente.
Gehanteerde financiële uitgangspunten
Het gemeentefonds is onze belangrijkste bron van inkomsten. Het kabinet is overgestapt op een nieuwe vorm van ramen van de omvang van het fonds in 2026, wat in feite neerkomt op een bezuiniging. Dit heeft drastische gevolgen voor onze inkomsten vanaf dat jaar, dat bekend staat als ‘het ravijn’. Het ravijn in 2026 en 2027 bestond voor Ede na de voorjaarsbrief uit een tekort van rond de € 11 miljoen per jaar. Door de aankomende verkiezingen en de daaropvolgende kabinetsformatie zal het nog even duren voor er duidelijkheid komt over een mogelijke tegemoetkoming van het rijk om het ravijn te dempen. Het is dus ook nog onduidelijk of het de komende jaren noodzakelijk is om te bezuinigen en zo ja in welke omvang. Vanwege die onduidelijkheid kiezen we er vooralsnog voor om nog niet in te zetten op deze ombuigingen.
Ondanks deze onzekerheden kan Ede investeren in haar ambities. Ons verleden van goed rentmeesterschap heeft geresulteerd in een positieve uitgangspositie. Ede beschikt namelijk over een ruime algemene reserve. Een deel daarvan investeren we in het realiseren van onze ambities. De raad heeft de bodem van de algemene reserve vastgesteld op € 10 miljoen. Daarnaast voorzien we de aankomende jaren flinke ruimtelijke investeringen om onze opgaven te realiseren. Zo staan we aan de vooravond van de planontwikkeling in Kernhem Noord, Nieuw Hoekelum en het Noordplein. Voor het eerste deel van deze plannen stellen we in deze programmabegroting voor om € 20 miljoen te reserveren.
Dit betekent dat we in het financieel beeld van deze programmabegroting eind 2027 nog € 30 miljoen in de algemene reserve laten zien.
We kiezen ervoor om het deel van de algemene reserve boven de reservering van € 30 miljoen in te zetten om te blijven investeren in Ede. De ruimte in onze reserves maken het mogelijk om het tekort in 2026 en 2027 in deze programmabegroting nog iets te laten oplopen. Deze tekorten worden immers afgedekt door de algemene reserve.
Als de tekorten in 2026 en 2027 niet door het rijk worden aangevuld, bekijken we bij komende perspectiefnota’s en programmabegrotingen steeds of het nodig is om ombuigingen in te zetten en eventueel in welke omvang. We zetten hier nu een kleine stap in. Ede heeft op dit moment één van de laagste woonlasten van Nederland. In het bestuursakkoord is afgesproken dat we het percentage van 85% van het gemiddelde van Nederlandse gemeenten als ondergrens beschouwen. We verhogen de OZB daarom met 2%, bovenop het inflatiepercentage. Daarnaast maken we steeds meer kosten om de OZB te innen door bureaus die werken op basis van no cure, no pay. Het voeren van procedures is voor deze bureau’s een inkomensbron geworden. Hiervoor verhogen we de OZB met nog eens 1%.
Ambities sociaal domein; van verhelpen naar voorkomen van problemen
We zien in onze samenleving verschillende ontwikkelingen die leiden tot een stijgend beroep op de zorg. Onder andere door vergrijzing, individualisering, toename van welvaartsziektes, toename van armoede en prestatiedruk in het onderwijs nemen zorgvragen toe in omvang en complexiteit. Daarnaast staat de bestaanszekerheid van mensen onder druk. Dit gaat om een passende woning, zekerheid van werk en inkomen en mee kunnen doen in de samenleving. Bestaansonzekerheid kan leiden tot stress, gezondheidsklachten en uiteindelijk tot meer hulp- en zorgvragen. Deze ontwikkelingen, in combinatie met een blijvend krappe arbeidsmarkt en hoge kosten, maakt dit het huidige systeem op termijn onhoudbaar en onbetaalbaar. Door nu te investeren, zullen toekomstige kosten afnemen.
De gemeente Ede wil de gezondheidsvraagstukken anders benaderen. Minder vanuit medische gezondheid denken, en ontdekken waar de gemeente met partners de gemeenschap kan versterken en ondersteunen om veerkrachtig te zijn en gezondheidsproblemen vóór te zijn. Daarnaast is het noodzakelijk dat we een ander antwoord hebben op de zorgvragen die er wel zijn.
We streven ernaar om de groei van volume en aantal maatwerkvoorzieningen te dempen, door zorgvragen
- te voorkomen door welzijn, veerkracht, gezondheid en bestaanszekerheid te vergroten;
- te normaliseren door een antwoord te geven op de vraag in “het normale leven” (zelfredzaamheid en samenredzaamheid);
- een meer collectief en regulier antwoord te geven en minder specialistische (jeugd)hulp in te zetten, onder andere door een alternatief collectief aanbod (hervormingsagenda jeugd) en een stevige regie vanuit de toegang;
- Door voornamelijk effectief bewezen interventies in te zetten.
Ambities ruimtelijk domein; uitvoering van de omgevingsvisie staat centraal
Voor deze programmabegroting geldt voor het ruimtelijk domein dat we te maken hebben met een grote mate van complexiteit. Binnen de stad hebben we te maken met een enorme (sociale)woningbouwopgave die we moeten realiseren in de context van de stikstofcrisis, netwerkcongestie en de opgaven op het gebied van duurzaamheid, klimaatadaptatie, biodiversiteit en leefbaarheid. In het landelijk gebied van Ede hebben we te maken met een forse transformatieopgave voor de landbouw. De prachtige natuur die Ede rijk is, staat enorm onder druk en vergt op korte termijn ingrepen om de achteruitgang te stoppen en te werken aan herstel.
De opgaven worden steeds ingewikkelder, waarbij de cirkel van invloed steeds kleiner wordt, omdat het gaat om externe factoren. Tegelijkertijd blijven de opgaven onverminderd groot, maar zien we dat co-financiering van het rijk of de provincie uitblijft. De gemeente kan het niet alleen. Waar we voorheen middelen konden genereren via de grondexploitaties, zien we dat dit niet meer haalbaar is en projecten simpelweg geld kosten.
We focussen ons op de Omgevingsvisie en de daaruit voortvloeiende Ontwikkel- en investeringsstrategie. Hiermee creëren we een heldere inhoudelijke lijn, die als kompas dient in onze dynamische werkpraktijk. Met deze inhoudelijke lijn kunnen we tevens sturen op de benodigde capaciteit en brengen we de organisatie verder in lijn met de opgaven waar we voor gesteld staan. Dit doen we door gebiedsgericht te werken en van buiten naar binnen te werken en zo oog en oor te hebben voor de vragen en belangen van inwoners en bedrijven in onze dienstverlening. Om de doelen uit de Omgevingsvisie ook daadwerkelijk te kunnen realiseren, zijn aanvullende middelen nodig die in deze programmabegroting 2024 zijn aangevraagd.
Bestuur en organisatie
De schaalsprong van Ede en de veranderende en (nieuwe) grote maatschappelijke vraagstukken doen een appèl op het bestuur en de organisatie. We werken aan een meer wendbare en weerbare organisatie die goed in verbinding staat met haar omgeving, zowel intern als extern en in staat is slagvaardig te opereren. We versterken de realisatiekracht en blijven werken aan betere dienstverlening. Hierbij wordt verder invulling gegeven aan de regie van inwoners en ondernemers over eigen data, meer zaken zelf kunnen regelen en diensten en producten, waar mogelijk, direct leveren. Daarbij letten we erop dat de kostprijs doorberekend wordt aan de verbruiker.
Het blijft de komende jaren een uitdaging om al het werk gedaan te krijgen, omdat de arbeidsmarkt krap blijft. We zetten in op de gemeente Ede als aantrekkelijke werkgever. Met als resultaat beperkte uitstroom, minder ziekteverzuim, het bevorderen van de interne doorstroming en het actief werven van nieuwe medewerkers.
Tot slot
We houden dus onze koers vast, maar zeilen scherp aan de wind!