Financiën

Zoals eerder beschreven ziet het financieel beeld van Ede er op de korte termijn gunstig uit maar is het meerjarenperspectief onzeker. Met ingang van 2026 stapt het Rijk over naar een nieuwe vorm van ramen van het gemeentefonds, onze belangrijkste inkomstenbron. Landelijk wordt het gemeentefonds met € 3 miljard gekort hetgeen een groot gat slaat in de gemeentelijke begrotingen, ook voor Ede. Daarmee ontbreekt een toereikende structurele financiering van de taken van gemeenten, hetgeen onvermijdelijk gevolgen heeft voor het voorzieningenniveau, de leefomgeving, de zorg en de ondersteuning die gemeenten hun inwoners kunnen bieden. Vanuit het demissionaire kabinet is inmiddels wel erkenning dat er een disbalans zal ontstaan tussen taken en middelen van decentrale overheden. Tot op heden heeft deze erkenning niet geresulteerd in extra middelen. Tijdens het overhedenoverleg in september wordt gesproken over hoe Rijk en gemeente samen ambities, taken en middelen in evenwicht brengen.
Op 14 juli 2023 heeft de VNG een begrotingsadvies uitgebracht. Het begrotingsadvies bestaat uit twee onderdelen:

• Presenteer voor 2024 en 2025 van de meerjarenraming 2025-2027 een sluitende begroting.
• Breng de lasten in de meerjarenramingen voor 2026 en 2027 in beeld, in de vorm van een realistische begroting. Baseer deze op het huidige takenpakket, de noodzakelijke investeringen, de inflatie, de stijgende rente, de ambities uit uw coalitieakkoord en geschatte mee- en tegenvallers. Naar verwachting zullen de meerjarenramingen 2026 en 2027 dan duidelijk tekorten aangeven.

Meerjarig financieel beeld onder druk
Ede heeft het advies van de VNG omarmd. Voor de jaren 2024 en 2025 laten we, geschoond van incidentele baten en lasten, een structureel en reëel sluitende begroting zien (zie bijlage 1G). Meerjarig laten we ons niet verlammen door de onzekerheden rondom het ravijn. Desondanks zijn we, evenals de 341 andere gemeenten, als gevolg van dit ravijn beperkt in het realiseren van onze ambities. Onvermijdbare knelpunten hebben we onverkort in het financieel beeld verwerkt. Bij de invulling van de opgaven van Ede en de daarbij behorende ambities zijn we behoedzaam te werk gegaan. Structurele uitgaven voor nieuw beleid zijn, daar waar het kan, zo veel mogelijk vermeden.  Voor de jaren 2026 en 2027 resulteert dit, ondanks de behoedzaamheid, als gevolg van het ravijn tot een fors tekort oplopend tot bijna € 17 miljoen in 2027. Met het advies van de VNG in gedachten en onze financiële buffers achten we dit tekort voor nu aanvaardbaar.
Als Ede kiezen we om nu (nog) niet te starten met ombuigingen.  Onze financiële positie biedt op dit moment voldoende buffer om het gat tot en met 2027 te overbruggen en zelf nog te blijven investeren in een leefbaar Ede. Blijft compensatie van het ravijn vanuit het Rijk echter uit dan zijn ombuigingen en lastenverzwaring in de toekomst onvermijdelijk. Hierbij worden dan ook onze verbonden partijen niet ontzien. De ontwikkelingen van het ravijn en het financieel beeld blijven we op de voet volgen. Daar waar nodig sturen we bij via de reguliere P&C cyclus.

De septembercirculaire 2023 van het gemeentefonds hebben wij niet in de cijfers van deze begroting kunnen verwerken. Hierover wordt u parallel aan de begrotingsbehandeling via een afzonderlijk memo geïnformeerd.

De algemene reserve eind 2027 bedraagt € 31,3 miljoen. Met het oog op investeringen omgevingsvisie, zie hoofdstuk 3.9, reserveren we voorlopig € 20 miljoen in de algemene reserve om de komende jaren deze investeringsbesluiten te kunnen nemen. Rekening houdend met deze reservering van € 20 miljoen komen we nagenoeg uit op de bestaande bodem van € 10 miljoen.

We corrigeren, dit is staand beleid, de opbrengst uit lokale belastingen en heffingen voor de inflatie.
Daarbovenop laten we de tarieven hondenbelasting in 2024 groeien naar volledige
kostendekkendheid. Voor de investeringen in Recreatie & Toerisme vinden we het niet meer dan vanzelfsprekend dat de branche hieraan meebetaald. Met ingang van 2025 zal daarom de toeristenbelasting worden verhoogd. Tot slot heeft u kunnen zien dat de belastingcapaciteit bij de Programmarekening 2022 is gedaald naar 82%. In het bestuursakkoord is een ondergrens van 85% afgesproken. Mede gezien de noodzakelijke investeringen en beperkte financiële ruimte als gevolg van het ravijn verhogen we daarom de OZB om op deze ondergrens komen. Ook de aan OZB gekoppelde kosten dekken we middels een extra OZB verhoging. De totale OZB verhoging komt daarmee uit op 3% bovenop de inflatie.

Van voorjaarsbrief naar begroting in cijfers

Algemene reserve

Bij het verloop van de Algemene Reserve verklaart het 'ravijn' het grote verschil tussen de geraamde stand eind 2025 versus 2026 en de stand eind 2026 versus 2027. Het is een stand die gebaseerd is op het doortrekken van huidig beleid. Als eerder aangegeven, monitoren we het financieel beeld nauwgezet en sturen bij als dat nodig is.

Bestemmingsreserve Cofinanciering
Op de Bestemmingsreserve Cofinanciering wordt, naast de bestaande inzet waarover reeds besloten is, een extra beroep gedaan:

• € 60.000 voor SPUK Herstel Bibliotheek Bennekom, zie hoofdstuk 3.1;
• € 200.000 voor Ziekenbarakken, zie hoofdstuk 3.1;
• € 400.000 voor opgave landelijk gebied, zie hoofdstuk 3.5

Gezien een deel van de voorstellen effect hebben in 2025 en daarmee dus niet binnen een jaar na toekenning starten, vragen wij u conform de spelregels toestemming. Hiervoor hebben wij een beslispunt opgenomen

Naast bovenstaande voorstellen rust nog reservering op het resterende saldo voor Artbase van maximaal 1,5 miljoen, zie Programmabegroting 2023-2026 hoofdstuk 2.2.

Actualisatie stelposten (prijscompensatie/financiering)
Bij het doorrekenen van de meicirculaire 2023 hebben we een reservering gemaakt van benodigde budgetten voor Loon- en prijscompensatie (LPO). Bij toekenning van de LPO voor 2024 in deze begroting is gebleken dat een deel van deze reservering kan vrijvallen (voordeel). Bij de septembercirculaire worden we vanuit het Rijk geïnformeerd over de nieuwe LPO indexcijfers en compensatie via het accres. Op dat moment wordt ook onze gemeentelijke reservering bijgesteld. Zoals eerder aangegeven wordt u via afzonderlijk memo geïnformeerd over de septembercirculaire 2023.

Vrijval bestemmingsreserves
Rekening houdend met het ravijn, de onvermijdelijke knelpunten en de invulling van de opgaven van Ede zien we dat in toenemende mate een beroep wordt gedaan op de Algemene reserve. Via een quick scan is daarom geïnventariseerd of vanuit bestaande bestemmingsreserves bedragen kunnen vrijvallen. Onderstaand het resultaat van deze Quick scan. Meer toelichting vindt u terug in hoofdstuk 5.6.