Ruimtelijke ontwikkeling

Inleiding
We zien dat het realiseren van de ruimtelijke ambities complexer is dan ooit. Binnen Ede-stad hebben we te maken met een enorme (sociale)woningbouwopgave die we moeten realiseren in de context van de stikstofcrisis, netwerkcongestie, duurzaamheid, klimaatadaptatie, biodiversiteit, gezondheid, leefbaarheid, etc. In het landelijk gebied is herstel van onze natuurgebieden noodzakelijk. Dit vraagt om een forse transitie van de landbouw.

We hebben te maken met druk vanuit Rijk en Provincie op deze opgaven, waarbij het vaak onduidelijk is wat er gevraagd gaat worden en wanneer. Ook over de financiële bijdragen is onduidelijkheid. En door de komst van de Omgevingswet wijzigen ook wettelijke kaders. In dit weerbarstige speelveld staan onze gemeentelijke grondexploitaties steeds verder onder (financiële) druk.
 
Door al deze ontwikkelingen kunnen we niet reactief zijn en afwachten wat er op ons afkomt. Het vraagt om regie en wendbaarheid. De Omgevingsvisie Ede 2040 geeft richting . Om de doelen uit de Omgevingsvisie  daadwerkelijk te kunnen realiseren voeren we onderzoeken uit naar de effecten op vier dragende systemen. Dit zijn de verkeersinfrastructuur, de milieuruimte (onder andere fijnstof, geur en geluid), het energienetwerk en de natuurlijke systemen (bodem en water). Deze geven input voor op te op te zetten gebiedsprogramma's en uit te voeren projecten.  

Naast stedelijke ontwikkelingen is ook de transitie van het landelijk gebied omvangrijk en complex. In deze opgave werken we aan herstel en versterking van de draagkracht van het natuurlijk systeem zoals aangegeven in de omgevingsvisie (De natuur als basis, de Veluwe Centraal en de Eigenheid van Ede). Belangrijk daarvoor is de verandering van de landbouw naar een natuurinclusieve, circulaire landbouw, die werkt met respect voor natuur, binding heeft met de omgeving en economisch perspectief heeft (Werk maken van Foodvalley). De veranderingen worden zodanig in goede banen geleid dat het woon- en leef- en werkklimaat voor boeren en bewoners in ons landelijk gebied prettig blijft (Leven in gezonde wijken, dorpen en buurtschappen). Een gezond landelijk gebied waarin functies niet náást elkaar maar mét elkaar bestaan.

Tenslotte. In de afgelopen jaren is steeds duidelijk geworden dat de grote opgaven regionaal opgepakt moeten worden, waarbij we als centrumgemeente vanuit meerdere rollen onze belangen vertegenwoordigen. De Omgevingsvisie vormt steeds ons uitgangspunt hierbij. Door de toenemende regionalisering op het gebied van verstedelijking en wonen is het noodzakelijk dat we hier onze organisatie op versterken. Hierdoor borgen we dat er een goede wisselwerking ontstaat tussen de uitvoering van de Omgevingsvisie en de (boven)regionale ontwikkelingen.

Volkshuisvesting (Woningmarkt)
Het is duidelijk dat er een grote woningbouwopgave is in Ede. Het is zaak dat de productie op peil blijft en tegelijkertijd dat we planvoorraad toevoegen. Ook op dit punt is de Omgevingsvisie richtinggevend. Hierin is aangegeven dat we gaan verdichten in Ede-Stad, voor de dorpen de eigen autonome groei wordt gefaciliteerd en daarnaast dat we inzetten op uitbreidingslocaties zoals Kernhem Noord en de Kenniscampus. Naast de hierboven genoemde middelen voor de uitvoering van de Omgevingsvisie zijn er middelen nodig om ook marktpartijen die een bijdrage leveren aan onze woningbouwopgave te faciliteren en stimuleren.

De woningmarkt zal ook de komende jaren kampen met wachtlijsten in de huursector, stagnatie in de verkoop van nieuwbouwprojecten en uitdagingen op het gebied van betaalbaarheid. Het aanbod in de particuliere verhuur zal dalen als gevolg van fiscale maatregelen en stijgende rente. En dat terwijl de woningvraag onverminderd hoog zal blijven. Met provincie en rijk hebben we als gemeente samen met de andere regiogemeenten een woondeal gesloten met daarin de opgave om tot en met 2030 ongeveer 7.000 woningen te realiseren in de gemeente Ede. In de woondeal staan afspraken over de aantallen, de programmering over de prijssegmenten en de fasering. Het accent ligt op betaalbaarheid. In de woondeal staan afspraken gericht op de vraag van doelgroepen en thema’s zoals flexwonen en vakantieparken. Via regionale woontafels worden de afspraken gemonitord. Door nieuwbouw, doorstroming en betere benutting van de bestaande woningvoorraad dragen wij bij aan het verminderen van het tekort aan woonruimte. Nieuwe dekkingsbronnen zijn nodig nu de betaalbaarheid cruciaal is; de klassieke functie van woningbouw als kostendrager in gebiedsontwikkelingen staat onder druk. Aanpassing van het grondbeleid is nodig, zo blijkt ook uit een recente kamerbrief. Nieuwe wetgeving (zoals de Wet goed verhuurderschap, de Wet Betaalbare huur, de wijziging van de Huisvestingswet 2014 en de Wet versterking regie op de volkshuisvesting) vergt aanpassing van gemeentelijk beleid, uitvoering en handhaving.

Duurzaamheid

Het Rijk heeft de landelijke klimaatdoelen aangescherpt naar 60% CO2-equivalent reductie in 2030 en klimaatneutraal in 2050. Om die doelen te realiseren zet het Rijk in op een versnelling van de uitvoering van het klimaat- en energiebeleid. Een grote plus op lopende beleid. Hiervoor heeft het een perspectief gecreëerd tot 2030 door:

• een klimaatplan - met een uitvoeringsplan- op te stellen;
• een klimaat- en transitiefonds - met rijksmiddelen voor gemeenten- op te richten;
• acties en doelen uit het Klimaatakkoord voor gemeenten op te stellen;
• een doorkijk te geven vanaf 2040.

Het Rijk stelt voor deze versnelde uitvoering geoormerkt geld ter beschikking aan gemeenten. Gemeente Ede heeft middelen ontvangen om onder andere te investeren in capaciteit voor de uitvoering van beleid. Voor de financiering van de lopende inspanningen blijven de eigen middelen noodzakelijk. Een deel daarvan wordt ingezet om werk te maken van circulaire economie als versneller van de klimaatdoelen.
Ontwikkelingen in het landelijk klimaat- en energiebeleid waar ook Ede mee te maken heeft zijn:

• de klimaatdoelen;
• het Nationaal Isolatieprogramma voor versnelde isolatie van woningen, aanpak van energiearmoede en gebiedsgerichte warmtetransitie;
• Landelijk Actieplan Netcongestie;
• en de voorbereiding van duurzame stadslogistiek.

Het biedt ons kansen om op grotere schaal dan nu van publieke waarde te zijn in de energietransitie voor inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven. De krappe arbeidsmarkt en de congestie op onze energienetten zorgen voor grote uitdagingen.

Huishoudelijk afval - In de klimaataanpak van het Rijk wordt ingezet op circulaire economie mede door het beprijzen van het verbranden van (huishoudelijk) afval. Naar verwachting stijgt hierdoor de verbrandingsbelasting. In 2023 is de UPV (Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid) voor textiel van kracht geworden. Producenten en importeurs van textiel zijn verantwoordelijk voor hergebruik en recycling maar hebben nog geen concrete afspraken met gemeenten over inzameling en vergoeding gemaakt.
In 2024 zal Regio De Vallei de verwerking van huishoudelijk restafval aanbesteden

Gezonde leefomgeving - De fysieke leefomgeving heeft veel invloed op de gezondheid en levensstijl van inwoners. Bij een gezonde leefomgeving gaat het qua gezondheidsbescherming om milieuaspecten zoals luchtkwaliteit, geluid en geur. De gemeente Ede is op grond van Europese en nationale regelgeving verplicht om een maatregelenprogramma op te stellen voor luchtkwaliteit. In de Omgevingsvisie Ede 2040 wordt het programma gezonde leefomgeving genoemd om de wettelijke verplichtingen en doelstellingen op het gebied van een gezonde leefomgeving te kunnen uitvoeren, met daarin in ieder geval maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren. In 2024 gaan we aan de slag met het opzetten en uitvoeren van het programma gezonde leefomgeving. Sinds 2020 werken we in de uitvoering van het Schone Lucht Akkoord al samen (regionaal en landelijk). Het doel is dat verbetering van de luchtkwaliteit leidt tot 50% gezondheidswinst in 2030. De komst van de Omgevingswet heeft een grote invloed op de beleidsontwikkeling op milieugebied vanwege decentralisatie van bevoegdheden. Voor het nieuwe omgevingsplan zal in 2024 een milieueffectrapportage worden opgesteld voor het maken van de beleidskeuzes in het omgevingsplan. Parallel daaraan is er een aantal ontwikkelingen in wet- en regelgeving op Europees en nationaal niveau die van invloed zijn op keuzes in het programma gezonde leefomgeving en het omgevingsplan.

Ruimtelijke ontwikkeling
Dragende systemen - In de omgevingsvisie Ede 2040 is vastgelegd hoe ons natuurlijk systeem het fundament moet vormen voor onze ruimtelijke ontwikkeling. De vijf strategische keuzes zijn hiervoor leidend. Omdat we in Ede verschillende bodemsoorten hebben, zijn de (on)mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkeling overal anders. Naast herstel van het natuurlijk systeem zijn ook onze energie- en mobiliteitsnetwerken en onze omgevingskwaliteit (o.a. geur, fijnstof, geluid) essentiële dragende systemen. De effecten van onze groei op deze systemen brengen wij de komende jaren goed in beeld.

Het natuurlijk systeem als fundament - In Ede zijn hoge en lage, droge en natte, zandige en venige gebieden. Het landgebruik is vanwege deze variatie zeer divers. Hierdoor is een aantrekkelijk en afwisselend landschap ontstaan. Op de hoge zandgronden liggen de beschermde natuurgebieden van de Veluwe. In de aangrenzende Gelderse Vallei liggen zeer intensieve landbouwbedrijven. De 120.000 inwoners wonen voor het grootste deel in de overgangszone van de Veluwe naar de Vallei: in Ede-stad en de dorpen. Dit fraaie Edese landschap staat onder druk. De draagkracht van het natuurlijk systeem is niet meer toereikend om de groeiende bevolking en economie op te vangen. Het systeem is zo ver uit balans dat het zich niet meer kan herstellen. Dit uit zich onder meer in verdroging, hitte, verzuring, vergiftiging door chemische stoffen, overstromingsgevaar, neerslag van stikstof en afname van biodiversiteit. Om het evenwicht te herstellen, moeten we de aard en intensiteit van onze activiteiten aanpassen. Niet alles kan meer overal. We gaan prioriteiten stellen en keuzes maken. Als we dit niet doen zijn ruimtelijke ontwikkelingen (zoals woningbouw, infrastructuur, maatschappelijke voorzieningen) niet meer mogelijk in Ede en nemen investeringen om te houden wat we hebben fors toe. De complexe opgave om het natuurlijk systeem te herstellen en in balans te houden is dé uitdaging van onze ruimtelijke ontwikkeling.

Impuls ruimtelijke ontwikkeling - In Ede-Stad zien we een toenemende vraag naar mogelijkheden om locaties te verdichten of te transformeren. Passend bij de versnellingsopgave woningbouw gaan we initiatieven actief begeleiden. Daarnaast is het noodzakelijk (uitbreidings)locaties in voorbereiding te nemen voor onze lokale en regionale woon- en werkopgaven. Dit doen we door de groene kwaliteiten van onze leefomgeving te blijven versterken. Samen met de provincie Gelderland leggen we de ruimtelijke puzzel in een regionaal arrangement en in gebiedsprocessen. Deze lopen momenteel op De Ginkel, in het Renkums Beekdal, in Otterlo en in het Binnenveld. Voor een gezonde leefomgeving gaat de agrarische sector in transitie naar circulaire en natuur-inclusieve landbouw. Het is aan ons als gemeente om hiervoor planologische instrumenten te ontwikkelen.

Recreatie en toerisme - De natuur op de Veluwe staat onder druk. Met een verwachte groei van het aantal bezoeken aan de Veluwe met 25% neemt de druk in de komende 10 jaar verder toe. Deze wordt veroorzaakt door onze bevolkingsgroei (woningbouwopgave) en de groei van het toerisme. Voor een goede balans tussen recreatie/toerisme, bewoners en de natuur is een regierol van ons als overheid nodig. We streven niet zozeer naar meer bezoekers, maar zetten in op bestemmingsmanagement. We werken actief aan het zoneringsplan van de Veluwe dat onder regie van de provincie is opgesteld. Om aan de voorwaarden van dit plan te voldoen is het noodzakelijk om buiten de Veluwe (N2000) meer recreatief en toeristisch aanbod te creëren. Alleen dan kunnen we aan de behoefte van al onze inwoners voldoen. Door te investeren in recreatieve routes, aantrekkelijk landschap en het stimuleren van onze ondernemers kan het landelijk gebied deze benodigde capaciteit in de toekomst bieden.

Omgevingswet - Op 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking met een overgangstermijn tot 2032. Dit betekent een enorme operatie die veel van onze medewerkers en partners vraagt omdat veel procedures en instrumenten veranderen. Naar verwachting hebben we begin 2024 het concept Omgevingsplan Ede gereed voor een eerste participatieronde. Vervolgens brengen wij het Omgevingsplan Ede gefaseerd in procedure. We streven om eind 2027 het Omgevingsplan Ede gereed te hebben.