Grote projecten

Doel
Het doel van het project is het realiseren van een nieuw station en het aanpassen van aansluitende (spoor)infrastructuur om de volgende doelen te verwezenlijken:

1. De barrièrewerking die ontstaat door de fysieke spoorinfrastructuur ter plaatse van het station Ede-Wageningen, de SOMA- en ENKA-terrein, en die indirect ontstaat door de geluidsschermen, te verminderen.
2. De voorzieningen voor de verschillende vervoersmodaliteiten, de toegankelijkheid daarvan en de kwaliteit van de overstap tussen de verschillende modaliteiten te verbeteren.
3. Het station plus de directe omgeving als visitekaartje voor Ede op te waarderen en het daarmee creëren van een aantrekkelijke vestigingsplaats voor wonen en bedrijvigheid.
4. Een station te realiseren dat een logisch en duidelijk centrum is in het stedenbouwkundige en infrastructurele plan voor de wijdere omgeving van Ede-Oost, waardoor de genoemde kwadranten rondom het station beter met elkaar worden verbonden.
5. Het project te realiseren binnen de vastgelegde Kaders: doelstellingen, subsidiecondities, scope, budget, planning en samenwerking.

Stand van zaken
Voor het project Spoorzone Ede is een gemeenschappelijke projectorganisatie ingericht met medewerkers van de gemeente Ede, NS en ProRail. Deze organisatie werkt volgens afspraken over samenwerking die in de subsidiebeschikkingen en (samenwerkings- en project-) overeenkomsten zijn vastgelegd.

Het inpassen van PHS en de voortijdig beëindigde aanbesteding in 2018 leidde er ook toe dat andere onderdelen afzonderlijk en/ of vooruitlopend zijn uitgevoerd. Het gaat dan om:

• In 2015 is een tijdelijke P&R voorziening op het WFC-terrein gerealiseerd en is de halteplaats van de Valleilijn verplaatst van de zuid- naar de noordzijde van het station.
• De Westelijke Spoorzone, is, met de oplevering van twee tunnels en openbare ruimte, in 2016 afgerond.

De realisatie van de OV-knoop is verdeeld over verschillende contracten. Na het voortijdig beëindigen van de eerste aanbestedingsprocedure voor het spoorse contract, heeft het Bestuurlijk Overleg Spoorzone Ede besloten tot een nieuwe aanbestedingsprocedure. In het besluit is aangegeven de significante financiële effecten, voortvloeiende uit de vertraging als gevolg van het afbreken, zo veel mogelijk te willen beperken. Het projectmanagementteam is aan de slag en op zoek gegaan naar een aanpak om de kans op een geslaagde aanbesteding te optimaliseren en naar (besparing)mogelijkheden om de gevolgschade zoveel mogelijk te beperken. Dat heeft geleid tot een aantal aanpassingen in het ontwerp en een andere aanbestedingsaanpak.

• Het spoorse contract - Contract 1
  In 2019 werd duidelijk dat de PHS-dienstregeling uit 2013, waar het infra-ontwerp van het station op gebaseerd was, niet paste op de beoogde spoorinfrastructuur. De opdrachtgever voor het PHS (ministerie I&W) heeft verzocht ook hier alternatieven te onderzoeken, waarbij eveneens zoveel mogelijk gezocht is naar kostenreductie. Het is de betrokken partijen gelukt om in korte tijd een infra alternatief te ontwikkelen. Hiermee wordt voldaan aan het door het ministerie, ProRail en vervoerders vastgestelde dienstregelingsmodel, i.c. alternatief “6/4” zonder sprinter Utrecht – Ede v.v.

De (2^e) aanbestedingsprocedure is in maart 2021 succesvol afgerond met de gunning aan EdesPoort (Van Hattum en Blankevoort, VolkerRail en Van Wijnen). EdesPoort is aan de slag gegaan met de technische uitwerking van het ontwerp - waarbij de beeldkwaliteit gewaarborgd moet blijven. Met ingang van de dienstregeling 2022 (december 2021) is de organisatie NS-Reizigers gestart met de zogenaamde 10 minuten dienstregeling (ETMET).

Gedurende de voorbereidende werkzaamheden zijn op een onverwachte plek, zandhagedissen aangetroffen binnen de projectgrens. Dit heeft forse impact op de voortgang van de werkzaamheden. Begin 2022 heeft het bevoegd gezag, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, de ontheffing wet Natuurbescherming, onder voorwaarden verleend (ruimhartige compensatie van het leefgebied elders in Ede en aanpassing van het beheer van een strook berm langs de Valleilijn). De ontheffing is verleend op grond van nationaal belang en betreft het minimale deel van het leefgebied van de betreffende diersoort dat noodzakelijk was voor de aanleg van het spoor. Met de ontheffing kunnen de werkzaamheden (aangepast) verder, met als belangrijk moment in 2022, de (verlengde) Trein Vrije Periode in augustus. Eén van de aanpassingen is het later aanleggen van het wandel- en fietsviaduct langzaam verkeer viaduct. Het viaduct is in juli 2023 in gebruik genomen. Daarnaast wordt invulling gegeven aan het compensatieplan (alternatieve locatie voor de zandhagedis). In de loop van 2022 werden de omgevingsvergunningen en ontheffing wet Natuurbescherming onherroepelijk. Met behoud van de beeldkwaliteit is de rand van de sporenkap en toren gewijzigd door het toepassen van zink. De spoorwegovergang Sysselt is in augustus 2022 definitief gesloten.

• Covid en Oekraïne: dreigende vertragingen en oplopende kosten

De Covid-beperkingen zijn opgeheven en wordt er grotendeels digitaal gewerkt. Covid heeft veel van de betrokkenen gevergd, vooral in werkdruk. Gelukkig kent de projectorganisatie een hoge mate van continuïteit en verlopen de onderlinge contacten ook op afstand soepel. Het opbouwen en onderhouden van een werkrelatie met de aannemer heeft het wel bemoeilijkt.

Door Covid ontstonden leveringsproblemen en liepen de kosten van materialen en componenten op, vooral vanwege de afschaling van productie en verstoring van de logistieke ketens vanuit Azië. Met het uitbreken van de oorlog in de Oekraïne verergerden deze problemen en werd ook energie (veel) duurder.
In het voorjaar van 2022 werd duidelijk dat de levering van materialen en componenten zodanig problematisch werd dat de haalbaarheid van de TVP van augustus onder druk kwam te staan. En daarmee dreigde dezelfde situatie te ontstaan als met de zandhagedis: 4 tot 5 jaar vertraging met als gevolg dat de PHS-dienstregeling niet mogelijk zal zijn, de lokale en regionale bereikbaarheid wordt ernstig aangetast (het station blijft steken in een bouwput), het lopende contract met de aannemer moet waarschijnlijk ontbonden worden en er ontstaat een schade van meerdere tientallen miljoenen euro’s. Voor de zomer 2022 zijn ProRail en de aannemer erin geslaagd om oplossingen te vinden voor alle kritische materialen, componenten en specifieke menskracht (testers/ monteurs). Het risico dat de TVP geen doorgang zou kunnen vinden werd daarmee uiteindelijk weggenomen.

• Conditionerende werkzaamheden - Contract 5
  In juni 2019 is besloten tot het naar voren halen van voorbereidende werkzaamheden, waaronder kabels en leidingen en het ontgronden Frisopark en Badweg. Door het uit Contract 1 halen van die werkzaamheden werd het risicoprofiel van het spoorse contract verlaagd en is zichtbare voortgang geboekt. De werkzaamheden zijn, met het aantreffen van een veel groter dan verwachte bodemvervuiling en met ¾ jaar vertraging in het eerste kwartaal van 2022 afgerond. De meerkosten worden gedekt uit de risicoreservering binnen het projectbudget. Geconcludeerd is dat de keuze om deze voorbereidende werkzaamheden separaat en voorafgaande aan Contract 1, uit te voeren een goede keuze is geweest. Immers, hadden deze werkzaamheden nog deel uitgemaakt van het spoorse contract, dan had dit onmiddellijk tot ernstige planningsproblemen geleid.

• Busplein en overige openbare infrastructuur (Contract 3A) + P&R-garage (Contract 3B) en openbare ruimte (Contracten 4)
  Vanwege de prioriteit bij de technische uitwerking van het ontwerp van het spoorse contract en de uitvoering van de conditionerende werkzaamheden, is de afronding van de ontwerpen voor deze contracten uitgesteld.
  Daarnaast leidt het niet tijdig beschikbaar krijgen van het werkterrein voor Contract 3A en de stijgende grondstofprijzen als gevolg van Covid en de oorlog in Oekraïne, ertoe dat de werkzaamheden niet binnen het gereserveerde budget passen. Er is daarom voor gekozen om Contract 3 te splitsen in 3A en 3B resp. busplein en overige openbare infrastructuur en P&R-garage. De P&R-garage wordt later aanbesteed dan gepland, begin 2024. Naast een mogelijke prijsdaling geeft dit tijd om de financiers om aanvullende middelen te vragen.
  
  Het proces aanbesteding is in het eerste halfjaar 2023 doorlopen. De vertraging in de aanbesteding heeft vooralsnog geen directe consequenties voor de uitvoering. Het doel is onverminderd om het nieuwe station tegelijkertijd (omklap) in gebruik te nemen met de voorzieningen van Contract 3A. Aansluitend wordt de P&R-garage in de loop van 2024 aanbesteed en in 2025 gerealiseerd.

Mijlpalen

• Het spoorse contract : De bouw is in Q1 2022 gestart. 2022 en 2023 stonden cq staan grotendeels in het teken van de bouw van het nieuwe station. De ‘omklap’, en daarmee het feestelijk in gebruik nemen van het oostelijke deel van het station, staat gepland voor het voorjaar 2024. Aansluitend ligt de focus op de westzijde (fietsonder-doorgang en slopen oude stationsgebouw). De oplevering tenslotte staat gepland voor Q2 2025. Gedurende de hele periode zullen diverse Trein Vrije Periodes (TVP) van kracht zijn waarin gebruik wordt gemaakt van trein vervangend busvervoer.
• Busplein en overige openbare infrastructuur : na gunning van de werkzaamheden in Q3 2023, volgt de realisatie van de verschillende percelen de loop van 2023 tot half 2025.
• P&R-garage : na gunning van de werkzaamheden eind 2024, volgt de realisatie in de loop van 2025.
• Groenvoorzieningen openbare ruimte : na gunning van de werkzaamheden in Q2 2024 volgt de realisatie in 3 fasen en is plantseizoenafhankelijk. De laatste oplevering is voorzien in het eerste kwartaal 2026.

Financiën

Projectbudget en dekking
Het projectbudget Spoorzone Ede (Westelijke Spoorzone en OV-knoop) wordt gedekt door bijdragen van het ministerie Infrastructuur en Waterstaat, de gemeente Ede en de provincie Gelderland. Het Bestuurlijk Overleg Spoorzone Ede heeft in juni 2023 het projectbudget OV-knoop verhoogd en vastgesteld.

De maatregelen die getroffen zijn om allereerst de problemen “zandhagedis” op te lossen en die daarna getroffen zijn om de TVP van augustus 2022 te borgen, hebben een prijskaartje. De (extra) kosten en de effecten van de extreme prijsinflatie, worden niet binnen (de beschikbare reserves van) het projectbudget opgevangen. In het eerste halfjaar 2023 is een accurater beeld van de financiële situatie ontstaan: zowel over de totale omvang, als over de verdeling tussen de verschillende oorzaken, als van de extreme prijsinflatie en vervolgens ook over de verdeling tussen de financiers: de gemeente Ede en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (PHS-deel). De actuele schatting is dat er rekening moeten worden gehouden met een projectbudgetverhoging van orde € 32 miljoen.

In het Bestuurlijk Overleg Spoorzone Ede zijn afspraken gemaakt over het deel van het projectbudget waarvoor de dekking nog niet is vastgesteld. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat staat tot circa 40% (€ 12 miljoen, PHS-deel) garant voor de kosten van marktwerking voor het spoorse deel. Voor de gemeente Ede (60%) komt dat neer op tussen de € 20 miljoen, exclusief een eventuele aanvullende bijdrage van de provincie Gelderland en of het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Via de Programmabegroting 2023-2026 is € 12 miljoen gereserveerd. De provincie Gelderland heeft via haar Programmabegroting 2023-2026, van de door de gemeente Ede gevraagde € 6,42 miljoen, € 5 miljoen beschikbaar gesteld. In 2023 is gestart met het verkrijgen van aanvullende financiering bij o.a. het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de provincie Gelderland. Hierbij wordt ook de regio Food Valley betrokken.

Risico's
Het risicodossier wordt periodiek geactualiseerd. Om sturing te krijgen op de risico’s zijn afspraken gemaakt hoe om te gaan met een nieuw risico, de waardering en benoemen en actualiseren van de beheersmaatregelen. De beheersmaatregelen zijn gedefinieerd en worden uitgevoerd. Het effect hiervan wordt frequent besproken. Binnen het projectbudget zijn bedragen gereserveerd voor de risico’s in de (bouw) het risicodossier.

Prijsstijgingen doen zich ook voor in de andere werkzaamheden dan Contract 1. Als beheersmaatregel is ervoor gekozen de P&R-garage later aan te besteden dan gepland. Naast een mogelijke prijsdaling geeft dit tijd om de financiers om aanvullende middelen te vragen. Overigens zijn de prijzen ten opzichte van de start van de pandemie inderdaad gedaald, echter ze blijven snel wisselen en liggen structureel hoger.

In augustus 2022 is bij de provincie Gelderland een (aanvullende) subsidieaanvraag ad € 6,42 miljoen ingediend. Hiervan is € 5 gehonoreerd en is daarmee tot € 1,42 miljoen niet wordt gehonoreerd. Op dit moment is hiervoor geen alternatieve dekking.